CIEKAWOSTKI

 

NOWOGARDZKA SYNAGOGA I KIRKUT



SYNAGOGA



      Synagoga żydowska w Nowogardzie została wybudowana z inicjatywy przewodniczącego gminy, bankiera Arona Aschera, który był również właścicielem hurtowni handlującej zbożem. Świątynię wzniesiono na przełomie 1865/1866 roku na rogu ulic Schuhstraße (ulica Szewska; dziś ulica 5 Marca) i Töpferstraße (ulica Stolarska).

      Był to budynek z czerwonych cegieł o wymiarach 45x35 stóp, wysoki na 23 stopy. Warta wzmianki jest znajdująca się w niej tzw. „święta szafa“ (Aron Ha-Kodesz), służąca do przechowywania zwojów Tory. Wykonana była ona na kształt greckiego portalu z korynckimi kolumnami i była bogato złocona. Wnętrze świątyni było drewniane, również pokryte kosztownymi złoceniami. Drewniane elementy były w wielu miejscach pomalowane w taki sposób, że przypominały alabaster. Koszty budowy synagogi wyniosły 9 000 talarów, z czego 5 800 wypłacił Aron Ascher jako zaliczkę.

      Podczas Nocy Kryształowej synagoga została podpalona i całkowicie spłonęła.



KIRKUT



       Do 1816 r. społeczność żydowska w Nowogardzie nie posiadała własnego cmentarza. Zmarłych chowano w pobliskich Płotach (Plathe), gdzie cmentarz żydowski funkcjonował już od drugiej połowy XVIII w.

      W 1817 r. (wg innych źródeł w 1848 lub 1850 r.) niewielka gmina nowogardzka otrzymała teren pod własny cmentarz, u zbiegu Gartenstraße (obecna ul. Wojska Polskiego) oraz Hindenburger Landstraße, przy lesie zwanym Gallberg. Powierzchnia cmentarza wynosiła ok. 0,25 ha.

     W okresie II wojny światowej oraz w latach powojennych obiekt uległ znacznej dewastacji. Obecnie na porośniętym drzewami terenie cmentarza można odnaleźć pojedyncze fragmenty nagrobków z hebrajskimi i niemieckimi epitafiami.​

​

​

​

​BURMISTRZOWIE MIASTA NAUGARD - NOWOGARD

​

od 1360 do 1945 roku

     Nazwisko i Imię                Lata urzędowania

​

Elardus Stanzt                      1360
Kone (Love) Hungherstorp      1464
Hermann Wysse                   1511
Jorgen Weise                       1558
Valentin Wesenberg                     +1564
Johannes Pipenburg                      +1594
Johannes Schenke                        +1601
Matheus Wegener                        +1601
Martin Schenke                           +1631
Peter Wiese                        1657
Joachim Wiese                     1657
Friedrich Schadewitz             1708 / 1729
Schönich                                    +1723
Schröter                            1733 / 1760
P. Baumann                        1734
E.F. Zimmermann                 1742 – 1746
G. Kühl                              1742 / 1760
Ruhl                                  1752
Poltzius                                     +1763
Martin Lange                       1765 – 1775
Linden                               1784 – 1809
Ernst Carl Starck                  1809 – 1813
Kuß                                   1813 – 1815
E.F. Schwebes                      01.05.1815 – 1828
J.D. Fr. Hartmann                  1828 / 1835
Johann Carl Ludwig Lawrentz   1836 – 1852
Eduard Carl Wilhelm Witte     1852 – 1869
Heinrich                             1869 – 1884
Bernhard                            1884 – 1892
Ziethen                              1892 – 1896
Carl Schwarz                       1897 – 1916
Fritz Winkler                       1917 – 1933
Fritz Christen Gerhard von Gottberg Gemsberg kommissarisch
                                       1933 – 30.09.1934
Dr. Richard Blankenburg        01.10.1934– 04.03.1945
 

​

Od 1945 do 1971 roku

  
Stanisław Kubik  –  starosta
Stanisław Zaręba  –  Przewod. PRN
Wiktor Mikulski  -  Przew. Prez. PRN
 

​

Do końca lat 70-tych

Tadeusz Stefan Kielek    -  Przew. PRN
Tomasz Dworzecki - Przew. Gminnej RN
Waldemar Kowalczyk – Nacz. Powiatu
Zdzisław Sykucki – Nacz. Powiatu
Roman Szałkiewicz – Nacz. MiG
 

Od roku 1980 – 1989

Zbigniew Bortel – Nacz. MiG
Tadeusz Hołubowski – Nacz. MiG
 

Burmistrze nowogardzcy po roku 1989

  

Tadeusz Kubica                      01.07.1991–03.10.1993
Krzysztof Krauze                    30.12.1993
Marian Golczyk                       24.03.1994
Agnieszka Biegańska-Sawicka     07.07.1994
Kazimierz Zięba                       05.11.1998

Robert Czapla











Dieser Eintrag stammt von Nicole Voß

Flucht aus Naugard



     Egon Steinhorst wuchs während des 2.Weltkrieges in Naugard in Pommern auf. Ab März 1945 kam der Krieg dann immer näher. Zu diesem Zeitpunkt war Herr Steinhorst gerade mal 13 Jahre alt. Die Russen waren schon am Stadtrand und nahmen Naugard unter Beschuss. Die Soldaten wurden in kleine Grüppchen zerrissen und konnten die Stellung nicht mehr halten. Sie hatten nicht mehr genug Munition, kein Benzin, aber zum Teil Pferde, die sie den Russen abgenommen hatten. Die Granaten schlugen reihenweise in den Häusern ein. Und dann kam ein kleiner Trupp von Soldaten und sagten zu den Bewohnern: „Was macht ihr noch hier? Verschwindet! Die Russen waren schon in den Nachbardörfern. Die vergewaltigen alles was weiblich ist! Haut bloß ab! Wir halten hier so lange die Stellung wie wir noch Munition haben.“

     Herr Steinhorst und seine Familie hatten ihre Sachen schon vorsichtshalber gepackt. Er hatte einen Handwagen gebaut und ein Geschirr für seinen großen Schäferhund. Und so luden sie also am 3.März des Jahres 1945 ihre Koffer auf den Handwagen, den der Hund dann ziehen musste. Die ganze Familie machte sich auf den Weg. Herr Steinhorst, seine Mutter, sein Großvater und drei seiner Geschwister. Sein Vater und sein großer Bruder waren Soldaten und eine Schwester war gerade bei einem Bauern, wo sie Landwirtschaft lernte. Am ersten Tag legten sie über 50 Kilometer zu Fuß zurück.

„     Mein Großvater konnte schon bald nicht mehr laufen und so schmiss ich einige Koffer von meinem Handwagen und setzte meinen Opa auf den Wagen. Das war allerdings zu schwer für meinen Hund. Ich half ihm beim Ziehen.“, berichtet er. Am Abend holten die Soldaten die Flüchtlinge ein. Auch sie hatten sich zurückziehen müssen. Sie konnten alle nicht mehr laufen und waren hungrig und durstig und außerdem waren nachts –10°c. Die Russen kamen immer näher und direkt hinter dem Flüchtlingszug schlugen die Kugeln ein. „Erst jetzt wurde mir die Menge bewusst, mit der wir flohen. Das ganze Ausmaß hatte ich vorher nicht so recht wahrgenommen. Wir waren Tausende von Menschen. Bauern, Soldaten, Arbeiterfamilien. Alle gingen den gleichen Weg. Alle wanderten zur Oder. Denn man hoffte, dort den Russen erst mal aufhalten zu können. Es war das reinste Chaos.

     An den Straßenrändern lagen haufenweise erschossene Pferde, die sie auf den Feldern aufgestapelt hatten. In den Straßengräben lagen tote Menschen, in Leinentücher eingewickelt. Denn es war ja Frost und der Boden zu hart um die Menschen mal eben schnell zu beerdigen.“ Die erste Nacht schliefen sie am Straßenrand einer Chaussee. Plötzlich kamen zwei russische Flugzeuge und beschossen die Straße mit den Flüchtlingen. Und so gab es dann noch viel mehr Tote. „Zum Glück hatten sie nicht allzu viel Munition und konnten nur zwei Runden über unseren Köpfen drehen.“

     Die zweite Nacht verbrachte Herr Steinhorst in einem Lokal auf dem Tanzsaal. Dort hatte man den gesamten Fußboden mit Stroh ausgelegt. So war es zwar nicht gemütlich, aber warm. Die dritte Nacht schliefen sie in einem Gutshof. Als sie am nächsten Tag an der Oder ankamen, ging es nicht vor und nicht zurück. Stau! Und das, wo ihnen die Russen im Nacken saßen. Es gab nur eine einzige Fähre, die über die Oder fuhr. Und so dauerte es Stunden bis alle über den Fluss kamen. Sie verbrachten die ganze Nacht damit, darauf zu warten, dass sie Platz auf der Fähre hatten. Auf der anderen Seite angekommen, hatten sie endlich ein bisschen Pause. Die ganze Familie konnte eine Nacht bei Verwandten schlafen.

     Nach langer Zeit endlich wieder in einem richtigen Bett. Die drauffolgende Nacht verbrachten sie ebenfalls dort. Am nächsten Morgen zogen sie nach Greifswald um eine seiner Schwestern abzuholen, die dort Landwirtschaft lernte. Die folgende Nacht verbrachten sie dann in einer sogenannten Aufnahmestelle um sich am nächsten Tag auf den Weg zu seiner Schwester zu machen. Als sie dort ankamen sagten die Bauern, sie sollen erst mal ein paar Tage dort bleiben. Sie bekamen Essen und einen Schlafplatz. „Nach zwei oder drei Tagen wollten wir dann weiter zum Zug, der uns nach Hamburg bringen sollte. Allerdings musste ich dafür meinen geliebten Schäferhund Greif zurücklassen. Man hätte uns nicht erlaubt, ihn mit in den Zug zu nehmen. Der Bauer sagte mir, ich könne ihn ja nach dem Krieg wieder abholen. Daraus ist aber nie etwas geworden. Das Bild zeigt mich mit dem Hund beim Abschied auf dem Hof. Es ist das einzige Foto, das während der ganzen Flucht gemacht wurde."

Er musste ohne seinen Hund mit dem Zug nach Hamburg. Sie fuhren deshalb nach Hamburg, weil seine Schwester im Lazarett in Naugard einen Hamburger Musiker kennen gelernt hatte. Er hatte immer gesagt, wenn es hart auf hart käme, sollte die ganze Familie zu ihm nach Hamburg kommen. Das war aber gar nicht so einfach. Denn die Züge waren bis zum Rand voller Menschen. „Sie saßen sogar auf den Dächern. Es war wie im Film! Sie kamen alle aus Ostpreußen und Hinterpommern und flohen nach Westen. Zum Rhein oder eben nach Hamburg wie wir. Wir quetschten uns in einen Zug und fuhren los.“ Sie kamen in Altona in Hamburg an. Von Altona aus fuhren sie dann weiter mit der Bahn nach Bergedorf. Sie waren endlich am Ziel. Müde, aber doch glücklich. Nach 10 Tagen Flucht.



(tłumaczenie)

Wysłany przez: Nicole Voss

Ucieczka z Pomorza



Egon Steinhorst dorastał podczas II Wojny Światowej w Nowogardzie na Pomorzu. W marcu 1945 wojna przyszła bliżej. W tym czasie Pan Steinhorst miał zaledwie 13 lat. Rosjanie byli już na przedmieściach i rozpoczęli atak na Naugard. Żołnierze byli podzieleni na mniejsze grupy i nie mogli dłużej utrzymać pozycji. Nie mieliśmy wystarczająco amunicji, nie mieli benzyny, ale kilka koni, które wzięli od Rosjan. Granaty spadały na pierwsze domy. I wtedy przyszedł niewielki oddział żołnierzy i rzekł do ludu: Co wy tu robicie? Uciekajcie! Rosjanie są już w sąsiednich wioskach. Gwałcą wszystkie kobiety! Kradną wszystko! My tu będziemy tak długo, jak długo starczy nam amunicji. Pan Steinhorst wraz rodziną miała swoje bagaże spakowane już na wszelki wypadek. Zbudował wózek na uprząż dla jego dużego owczarka niemieckiego.  Dlatego mogli 3 marca 1945 r. uciekać z bagażem na wózku, który pies ciągnął. Cała rodzina udała się w drogę - pan Steinhorst, matka, dziadek i trzech jego rodzeństwo. Jego ojciec i starszy brat byli żołnierzami, a  jedna z sióstr była na roli, gdzie studiowała rolnictwo. Pierwszego dnia przeszli w sumie ponad 50 kilometrów. 

Mój dziadek był bardzo zmęczony, dlatego wyrzuciłem niektóre z moich rzeczy z wózka i umieścić mojego dziadka na wozie. Ale to było za ciężkie dla mojego psa i pomagałem mu ciągnąć - mówi Pan Egon. Wieczorem żołnierze dogonili uciekinierów. Również musieli się wycofać. Wszyscy byliśmy zmęczeni,  byliśmy głodni i spragnieni, a w  nocy temperatura spadała do 10 ° c. Rosjanie byli coraz bliżej. Nie miałem świadomość ilości uciekinierów. Nie zauważyłem tego wcześniej. Było ponad tysiąc ludzi - rolnicy, żołnierze, rodziny pracowników. Wszystko szło w ten sam sposób. Wszyscy uciekali za Odrę, ponieważ mieliśmy nadzieję, że tam zatrzymają się Rosjanie.

      To był czysty chaos. Na poboczach dróg leżały zastrzelone martwe konie, które piętrzyły się na polach. W rowach leżały trupy zawinięte w płótno, bo było zbyt trudne, aby ludzi pogrzebać szybko w zamrożonej ziemi. Pierwszej nocy spaliśmy na poboczu drogi. Niespodziewanie nadleciały dwa rosyjskie samoloty, które ostrzelały drogę z uchodźcami. Było sporo kolejnej śmierci. Szczęście, że nie miały więcej amunicji i przeleciały tylko dwie rundy nad naszymi głowami.

      Drugą noc Egon Steinhorst spędził w barze na parkiecie tanecznym, wyłożonym słomą. Nie było to wygodne, ale było ciepło. Trzecią noc spędzili na farmie. Następnego dnia dotarli nad Odrę, gdzie nie mogli się ruszyć do przodu, ani zawrócić. Blokada! I tu dotarli już Rosjanie. Był tylko jeden prom, który pływał  Odrą. I tak to trwało godziny, aż wszyscy przedostali się prze rzekę. Spędzili całą noc, czekając na swoje miejsce na promie. Po przedostaniu się na drugą stronie rzeki mieli w końcu trochę odpoczynku. Cała rodzina zatrzymała się na jedną noc u krewnych. ​Po długim czasie   cała noc znów w prawdziwym łóżku. Następnego dnia rano ruszyli do Greifswaldu odebrać jedną z jego sióstr, która uczyła się tam rolnictwa. Kolejną noc spędzili w tzw punkcie odbioru, aby następnego dnia udać się do jego siostry. Kiedy tam dotarli rolnik powiedział, że powinni przeczekać tam kilka dni. Dostali jedzenie i miejsce do spania. Po dwóch lub trzech dniach chcieliśmy dostać się do pociągu, który zawiezie nas do Hamburga. Musiałem zostawić mojej ukochanego owczarka niemieckiego w Greif. Nie  wolno było zabrać go do pociągu. Rolnik powiedział mi, że mogę go odebrać po wojnie i że nić mu się nie stanie. Zdjęcie przedstawia mnie w momencie rozstania się z psem na podwórku. Jest to jedyne zdjęcie, które zostało zrobione podczas całej ucieczki. 

​Bez psa jechał do Hamburga. Dlatego udali się do Hamburga? Jego siostra poznała w szpitalu w Naugard (dziś Nowogard) muzyka z Hamburga. On zawsze mówił, że gdyby przyszło co do czego, cała rodzina powinna przyjechać do niego do Hamburga. Ale to nie było takie łatwe. Ponieważ pociągi były pełne ludzi do brzegi. Ludzie siedzieli nawet na dachach. Tak jak w filmie! Pochodzili z Prus Wschodnich i Pomorza, i uciekali na zachód. Nad Ren, a nawet do Hamburga, tak jak oni.  Ściśnięci w pociągu i odjechali szczęśliwie. Przybyli w Altona w Hamburgu. Z Altona pojechali pociągiem do Bergedorf, gdzie w końcu dojechali. Zmęczeni, ale szczęśliwi. Po 10 dniach tułaczki...

​