Kościół Najświętszej Maryi Panny (opisany w pracy)

Zamek książąt von Everstein – obecnie więzienie
Został przebudowany w 1817 roku na zakład karny i w 1820 został zajęty przez pierwszych więźniów. Rok później zostało opróżnione małe jezioro a na jego miejscu powstały łąki. Na miejscu tego jeziora powstał okop, który okalał zamek i był na 8 metrów szeroki i 3 metry głęboki. Ponad trzy metrowa ściana została zburzona, podczas gdy stojący dzisiaj mór z czerwonej cegły ma jeszcze 5 metrów. 
Jest to najstarszy człon osadniczy w Nowogardzie, usytuowany na trenie dawnego półwyspu na północno-wschodniej stronie Starego Miasta. Kompleks więzienny ogrodzony jest ceglanym murem w kształcie nieregularnego pięcioboku o wymiarach 150x80 metrów. Zabudowę więzienia stanowią budynki pochodzące w większości z XIX wieku, ale na terenie zakładu karnego znajdują się relikty z okresu średniowiecznego i z XVI wieku, przy czym jeden z nich zachowany jest tylko w poziomie piwnicznym. Po stronie wschodniej dziedzińca więziennego zachowane zostały fragmenty wybrukowane, zaś od strony południowej i wschodniej opływa go fosa.
W okresie wczesnego średniowiecza, w IX – X wieku, powstał tu słowiański gród, który funkcjonował do XIII wieku pełniąc rolę ośrodka administracji książęcej na ziemi nowogardzkiej. 
Po raz pierwszy miejsce to zostało wymienione w roku 1268, jako własność biskupów kamieńskich. Kiedy kasztelania została przejęta przez ród von Everstein w roku 1274, Otto I wybudował tu swoją siedzibę rodową złożoną z domu mieszkalnego i budynków gospodarczych rozlokowanych na majdanie chronionym wodami Jeziora Małego, fosą pięciometrowej szerokości i wałem z palisadą. Zamek był wielokrotnie przebudowywany i upiększany zgodnie z modą panującą w ówczesnych Niemczech. O świetności i prestiżowym charakterze tego miejsca świadczy znaleziony w końcu XIX wieku kamienny kapitel z dekoracją roślinną, datowany na przełom XIII\XIV wieku. Było to małe miasto w mieście posiadające własną piekarnię, browar, kuźnię, stajnię oraz przepiękny ogród z kamiennymi ławami, zaś w północno-wschodniej części dziedzińca urządzony został ogród warzywny. Ten układ zabudowy na majdanie znany jest dzięki planom wykonanym w roku 1771 i w takim stanie dawny zamek pozostał do roku 1817, kiedy to zaczęto realizować plan przebudowy dawnego zamku na więzienie i zakład wychowawczy. Nad realizacją przebudowy czuwał budowniczy Błock. 
Na frontonie starego budynku umieszczono napis Ora et labora. Więzienie wielokrotnie zmieniało swój charakter. Raz był zakładem wychowawczym dla młodocianych przestępców, a innym razem ciężkim zakładem karnym, ale do roku 1945 spełniał on zadanie więzienia dla młodocianych. Po II wojnie światowej, w 1956 roku uruchomiono zakład ponownie. Wówczas to przeprowadzono szereg prac remontowych, które ostatecznie zmieniły charakter historyczny budowli tam się znajdujących. Zmieniono dachy spadowe na płaskie, kościół zamkowy zamieniono na warsztaty, zaś w roku 1989 w wyniku buntu i pożaru zniszczone zostały resztki historycznych budynków, wśród których znajdują się zrujnowane szesnastowieczne kazamaty.

Dom mieszkalny na ulicy Luboszan
Jest to jedyny zachowany w Nowogardzie typowy dla Nowogardu dom mieszkalny wzniesiony w konstrukcji ryglowej w II połowie XIX wieku. Część północna fasady domu wraz wejściem głównym i wstawką dachową została przebudowana w okresie międzywojennym. Dom założony został na planie prostokąta, częściowo podpiwniczony, parterowy przykryty dachem dwuspadowym pokrytym dachówką zakładkową. W elewacjach domu widoczna jest konstrukcja słupów i belek w układzie kratownicowym z ukośnymi zastrzałami przy narożnikach. Zachowane są też okna krosnowe, czteroskrzydłowe, dzielone ślemionami. Stropy nad piwnicami i parterem są drewniane, zaś wsuwki pomiędzy belkami owinięte zostały warkoczami wykonanymi ze słomy i wylepionymi gliną zmieszaną ze słomą. Schody w sieni, które prowadzą na poddasze są drewniane, jednobiegowe i policzkowe.

Dom Pomocy Społecznej nr 1 (Rettungshaus)
Dom ten usytuowany jest na rogu ulic: Kościuszki i Piłsudzkiego. Zbudowany został w roku 1909 z przeznaczeniem na zakład opiekuńczy dla osieroconych dzieci. Fundament domu założony został na kamieniach granitowych, cały zaś budynek został zbudowany z cegły w formie podpiwniczonej i dwukondygnacyjnej przykrytej dachem naczółkowym. Po stronie południowej znajdował się rozległy ogród , a po wschodniej stronie Zakładu w parę lat później wybudowano willę dla wychowawców, która graniczyła z terenem starego cmentarza ewangelickiego Alter Friedhof (dziś teren przedszkola na ul. Kościuszki).

Dom Pomocy Społecznej nr 2 (Genesungshein Waldfriede)
Uzdrowisko „ Leśny spokój”, zwane dziś Osiedle Smużyny.
Piękne położenie miasta przy lesie i jeziorze spowodowało, że Pomorski Urząd Ubezpieczeń (rejon Pomorze) zdecydował się w roku 1905/1906 założyć, w lesie na północnym brzegu jeziora, uzdrowisko dla kobiet. Obejmowało ono, istniejące do dnia dzisiejszego 2 duże budynki, które później były wyposażone w najnowocześniejszy sprzęt i które służyły do kuracji w chorobach płuc, dom dla ogrodnika i maszynistów. Wokół domów założony został park, a cały zespół ogrodzony został wysokim płotem z dwoma wejściami. Na terenie parku stał pawilon, zaś nad jeziorem urządzona została przystań z pomostem i pawilonami na łodzie. Sanatorium przeznaczone na 120 osób funkcjonowało do 16 marca 1945 roku, następnie zostało ono zajęte przez wojska sowieckie. Dziś budynki te zostały przeznaczone na Dom Opieki Społecznej dla ludzi chorych umysłowo. Obok zachowanych 2 budynków sanatoryjnych istnieją jeszcze dom mieszkalny oraz garaż.

Gmach urzędu finansowego
Znajduje się on przy obecnej ul. Konstytucji 3 Maja 14, nieopodal dworca kolejowego. Został on wzniesiony w roku 1890 jako siedziba Urzędu Finansowego. Obecnie jest on siedzibą Banku Spółdzielczego. Posadowiony na fundamentach z głazów granitowych, zbudowany został z cegły ceramicznej i jest otynkowany. Zbudowany został na planie prostokąta, podpiwniczony, trójkondygnacyjny przykryty płaskim dachem dwuspadowym. Fasada akcentowana w części centralnej płytkim ryzalitem, podzielona została symetrycznie prostokątnymi oknami ujętymi opaskami. Na poziomie pierwszego piętra okna zostały zwieńczone trójkątnymi naczółkami.

Budynek przemysłowy – Gorzelnia
Budynek postawiony został w roku 1897 po północnej stronie miasta przy dzisiejszej ulicy Bema. ROZEBRANY CAŁKOWICIE!!!!!!

Dom wypoczynkowy (Erholungshaus)
Dom zbudowany został w roku 1904 jako obiekt służący społeczności nowogardzkiej na zabawy i imprezy towarzyskie. W okresie międzywojennym był on siedzibą miejscowego Bractwa Strzeleckiego. Po roku 1945 pełnił on funkcję harcówki i domu wczasowego oraz internatu dla uczącej się w szkołach nowogardzkich młodzieży spoza Nowogardu. 
Zbudowany został on z cegły ceramicznej na fundamencie z kamieni granitowych. 

Restauracja Przystań  (do roku 1945 Bismarck Hotel)
Budynek zbudowany został on w roku 1924 tuż nad brzegiem jeziora jako hotel z restauracją. Wniesiony na planie prostokąta z dwoma ryzalitami od strony jeziora i usytuowaną między nimi werandą, zbudowany z cegły i otynkowany. Po dojściu do władzy w Niemczech Hitlera znajdowała się tu do roku 1945 miejscowa siedziba partii hitlerowskiej NSDAP. Po wojnie przez jakiś czas była to siedziba nowogardzkiego kina „Orzeł”.

Hotel Kamena
Położony w pobliżu restauracji Przystań. Jest to dawna willa mieszczańska, która zbudowana została na przełomie XIX\XX wieku na planie prostokąta z ryzalitem przy południowym narożniku fasady. Zbudowany został on na fundamencie kamiennym z cegły i otynkowany. Na elewacjach ryzalitu umieszczone zostały istniejące do dnia dzisiejszego tonda z figuralnymi reliefami.

Zespół przemysłowy – Krochmalnia
Fabryka zbudowana została w roku 1905. W latach 80-siątych został on całkowicie przebudowany i pozbawiony historycznych form.

Kaplica cmentarna (opisana w pracy)

Gmach Liceum Ogólnokształcącego (Bismarck Schule)
Gmach budowany w latach 1923 – 1933. Szkoła zbudowana została z cegły i otynkowana. Jest obiektem dwuskrzydłowym, gdzie skrzydła budynku usytuowane są względem siebie pod kątem prostym, w kształcie litery L. We wnętrzu holu zachowała się mozaika przedstawiająca dwie antycznie ustawione stylizowane postacie gryfa i lwa.

Mury obronne
Obecnie zachował się tylko jeden odcinek po południowo-zachodniej stronie miasta. Jest to mur z otoczaków granitowych i cegieł o wysokości do 3 metrów i zmiennej grubości od 1 do 1,5 m, ze śladami licznych przemurowań.  W narożniku południowo-zachodnim zachowana została jedna z półbaszt o szerokości zewnętrznej wynoszącej 5,50 m, a od wnętrza 3,30 m. Wzniesiona jest z cegły w wiązaniu wendyjskim. W murze dzisiejszym, na wprost wylotów dawnych ulic, znajdują się wykute w XIX wieku przejścia, a na szerokości kwartału rynkowego znajdują się wykute w 1973 roku półkoliste prześwity. W roku 1920 chciano rozebrać resztki muru, ale zdecydowany sprzeciw Konserwatora Zabytków dr Lemcke mury pozostały i przetrwały do dnia dzisiejszego. Po roku 1945 mury były wielokrotnie remontowane i obniżane, zaś dla zabezpieczenie partii szczytowej muru położono czop betonowy.

Zespół komunalny Straży Pożarnej
Usytuowany przy ulicy Blacharskiej i Wyszyńskiego. Budynek zbudowany został w roku 1923 w formie ceglanego, otynkowanego gmachu z wieżą obserwacyjną. Rozbudowany on został w 1930 roku o nowe skrzydło ustawione wzdłuż ulicy Wyszyńskiego. 

Wodociągowa wieża ciśnień nr 2
Zbudowana około roku 1909. Ceglana na planie koła w formie cylindra lekko zwężającego się ku górze z nadwieszonym zbiornikiem betonowym typu Barkhausena, przykrytego stożkowym daszkiem. W elewacji frontowej znajduje się ostrołukowy portal.

Ratusz
Obecny ratusz, który usytuowany jest w południowej pierzei starego rynku, jest masywną ceglaną otynkowaną budowlą podpiwniczoną, dwukondygnacyjną i przykrytą dachem mansardowym z wieżyczką zegarową na osi kalenicy. Bryła ratusza nawiązuje do stylu barokowego, zaś poszczególne podziały elewacji i detale architektoniczne ukształtowane zostały w stylistyce modernistycznej z elementami Art Deco. Ratusz wzniesiony został w roku 1911 według projektu mistrza budowlanego Berga.

Dawny budynek sądu
Jeden z kilku ocalałych budynku z historycznej zabudowy Starego Rynku. Gmach sądu wzniesiony został w roku 1850 i był jedną z pierwszych masywnych nowożytnych budowli w mieście. Fundament zbudowany został z kamieni granitowych, na których wzniesiony został z cegły ceramicznej dwukondygnacyjny gmach w formie prostokąta, przykryty dwuspadowym dachem z trójkątnymi szczytami od strony wschodniej i zachodniej. Architektura budynku ukształtowana została w formie tak zwanej Rundbogenstii i jest interesującym przykładem trendów stylowych sprzed połowy XIX wieku.

Budynek Szkoły Kształcenia Zawodowego (Winterschule)
Gmach szkoły wzniesiony został po roku 1911. Zadaniem szkoły było nauczanie dzieci wiejskich nowoczesnych metod rolniczych oraz sadownictwa. Szkoła zbudowana została z cegły na fundamencie z kamieni granitowych. Jest to typowy przykład bryły o typowych  dla Nowogardu proporcjach. Prosta bryła urozmaicona została ryzalitami, naczółkowymi dachami i formą drewnianej werandy od strony ulicy Kilińskiego.

Gmach szpitala
Usytuowany jest przy ulicy Wojska Polskiego (dawniej Gardenstrasse). Wznoszono go w latach 1836 – 1900 z cegły w formie podpiwniczonej dwukondygnacyjnej budowli, przykrytej płaskim dachem dwuspadowym. Po remontach przeprowadzonych w latach 70-siątych XX wieku, budynek zupełnie stracił historyczne formy.



Włości Eversteinów

Nowogard – zamek i miasto - Naugard Burg und Siedlung, wenn nicht gar Städtchen
Sikorki – Zickerke
Długołęka – Langkafel
Glicko – Glietzig
Wołowiec – Döringshagen
Miętno – Minten
Orzechowo – Düsterbeck
Błotno – Friedrichsberg
Olchowo – Wolchow
Wojcieszyn - Eberstein
Jako książęce lenna
Karsk – Kartzig
Żabowo Wielkie - Gross – Sabow
Żabówko (Żabowo Małe) - Klein – Sabow
Maskow – Maszewo i okolice 
Kościuszki - Hindenburg
Golczewo – posiadłość biskupia
zamek i ziemia w Płotach
Błotno - „Kwakowo” = Quakenburg, potem od 1687 roku Friedrichsberg